چکیده
شهرنشيني و در کنار آن الزامات شهرنشيني، علت اساسي تغييرات محيطي ميباشد. اين رهيافت در نتيجه پيچيدگيهاي تاريخی- جغرافيايي شکل گرفته و باعث گسترش لجام گسيختهي شهري و تخريب فضاهاي سبز و اراضي کشاورزي گرديده است و موجب از بين رفتن زيبايي شهر و نمود عيني مشکلات اجتماعي- اقتصادي، فرهنگي و اکولوژيکي شده است. که نه تنها موجب تغييرات منطقهاي، بلکه باعث به هم خوردن تعادل اکولوژيکي در سطح جهان گرديده است. در ایران نیز با گسترش سريع شهرها و افزايش رشد شهرنشيني، سطح بسيار زيادي از اراضي اطراف شهرها به زير ساختمان رفته و تعادل زيستمحيطي بين سطح شهر و اراضي کشاورزي به هم خورده است. گسترش فيزيکي شهرها بدون برنامه، نظارت و کنترل جدي از طرف سازمانهاي دولتي و مسئول صورت گرفته است. در نتیجه بين کاربريهای شهري عدم تعادل و توازن برقرار شده و درصد بالایی از اراضی شهرها به ساختمانهاي مسکوني و شبکههاي معابر اختصاص يافته است. شهر جهرم در دهههای اخیر رشد شتاباني را تجربه کرده که اين رشد شتابان جمعیت منجر به گسترش شهر و تخریب اراضي کشاورزي شده است. با ادامه اين وضع پيشبيني ميشود در چند دهه آتي مرغوبترين اراضي باغي و کشاورزی که معمولاً اراضي بلافاصل شهر است از بين رفته و در نهايت شهر با رشد بيرويه به محيطي خشک و بيآب و علف تبديل شود. در پژوهش حاضر به بررسی تأثیر توسعه فیزیکی شهر جهرم بر کاربری اراضی پیرامون شهر پرداخته شده است. در این راستا دو مورد به عنوان سوألات اصلی پژوهش مورد بررسی قرارگرفته است، سوأل اول: توسعه فيزيکي شهر جهرم چه تأثيري بر سایرکاربريهای شهر و پيرامون داشته است؟ سوأل دوم: توسعه فيزيکي شهر جهرم چه تأثيری بر اراضي کشاورزي و باغي پيرامون شهر داشته است؟ هدف از این تحقیق بررسی تأثیرات توسعه فيزيکي شهر جهرم بر كاربري اراضي شهر و پيرامون و ارائه پيشنهاداتي به منظورحفظ باغات پيرامون شهر جهرم میباشد. جهت تبیین و بررسی موضوع تحقيق از روش توصيفي- تحليلي استفاده شده است. در اين تحقيق ابتدا با استفاده از مطالعات کتابخانهاي و ميداني اطلاعات مورد نظر جمع آوري شده سپس براي تجزيه و تحليل اين اطلاعات از روشهاي کيفي و کمي استفاده شده است. ابزار مورد استفاده در اين پژوهش نرم افزارهاي ENVI و GISميباشد.تصاوير ماهوارهاي مورد استفاده شامل تصاوير ماهوارهاي لندست TM سال (1990) و (2000) و (2013) از محدوده شهر جهرم ميباشد. طي بررسيهاي اين پژوهش که يک محدوده زماني 23 ساله را تحت پوشش قرار ميدهد نشانگر افزايش فضاهاي ساخته شده شهري از 31 درصد به 42 درصد و کاهش فضاهاي باير شهری از 32 درصد به 21 درصد و همچنین کاهش فضاهاي باغي از 37 درصد به 35 درصد میباشد.
واژگان کليدي: توسعه فيزيکي، کاربري اراضي، شهر جهرم
مقدمه
امروز خالي شدن روستاها از جمعيت و تراکم آنها در مناطق شهري داراي اهميت ميباشد. برآوردهاي جديد نشان ميدهد که بيش از 45 درصد جمعيت جهان در شهرها زندگي ميکنند و تا سال 2030 اين نرخ رشد جمعيت به بيش از 60 درصد ميرسد (68 Christopher, 1999:). بعد از دهه 1960، گسترش افقي شهر يک مشکل جهاني در ارتباط با رشد مادرشهر شد و نه تنها در آمريکاي شمالي، اروپاي غربي و ژاپن، بلکه در بعضي از شهرهاي بزرگ کشورهاي توسعهيافته به وجود آمد (96 :2011 ،Zhao(. شهرها همواره تحت تأثير نيروها و عوامل گوناگوني شکل گرفته و گسترش مييابند. شهر در اساس، پديدهاي اجتماعي– اقتصادي است که انسانها براي کار و زندگي و ارتباطات، در پهنهاي محدود و کمابيش متراکم گرد هم ميآيند وکم کم شهر را پديد ميآورند. با تحولات اجتماعي، جابهجاييهاي جمعيتي، تغييرات اقتصادي و نوآوريهاي فن شناختي دگرگون ميشوند. با افزايش جمعيت نيز فعاليت و سرمايهگذاري به شدت توسعه مييابد (سعيدنيا، 1378: 19).
اکثر شهرهاي ايران در مرحله اول شکلگيري با هدف استفاده از خاکهاي مرغوب براي زراعت و کشاورزي در کنار يا در ميان اراضي مرغوب کشاورزي استقرار يافتهاند (سلطاني، 1371: 19). در شرايط کنوني رشد روزافزون شهرها که متأثر از رشد جمعيت و مهاجرت ميباشد منجر به ساخت و سازهاي بدون برنامهريزي و موجب تغييرات زيادي در ساختار فضايي شهر بخصوص گسترش آنها در زمينهاي کشاورزي شده است. که این روند لزوم هدايت آگاهانه و سازماندهي اساسي همراه با جلوگيري از اتلاف زمينهاي کشاورزي را افزايش داده است. در واقع ميتوان چنين بيان کرد که توسعه فيزيکي شهر فرايندي پوياست که اگر اين روند بدون برنامه باشد، نه تنها ترکيب فضايي مناسبي از فضاهاي شهري بوجود نخواهد آمد بلکه مشکلات بسياري را در زمينه دسترسي به خدمات شهري، دامنگير شهروندان خواهد نمود. همچنين استفاده غير اصولي از اراضي شهري باعث تخريب محيط زيست خواهد گرديد (عسگري، 1381: 4).
به دنبال رشد فيزيکي شتابان شهرها بخش وسيعي از بهترين و بالطبع با ارزشترين اراضي بلافاصل شهرها، که از ديرباز شرايط زيستمحيطي لازم و کافي براي تجمع انسانها در آنها وجود داشته در معرض نابودي قرار ميگيرند (محمدزاده، 1386: 85). رشد روزافزون شهرها به تخريب اراضي کشاورزي محدود نميشود بلکه مهمتر از آن تنشهاي شهري همچون افزايش بهاي زمين ايجاد تفريحگاه و کارگاه و به طور کلي تبديل کاربريها نيز داراي تبعات مخربي در اين زمينه ميباشد به سخن ديگر رشد حساب شده شهرها براي زمينهاي کشاورزي بيش از مساحتي است که مستقيماً به وسيله آنها اشغال ميشود لذا شناخت کاربريهاي پيرامون شهرها ميتواند نقش مؤثري در تحقق حفظ باغها و اراضي کشاورزي و هدايت اصولي رشد و توسعه آتي شهر باشد (سرور، 1387: 286-287).
بنابراين امروزه شناخت تغييرات کاربري اراضي و عوامل تأثير گذار بر آن از مباحث بسيار مهم و مطرح در مطالعات شهري به حساب ميآيد. شهر جهرم در دهههای اخیر رشد شتاباني را تجربه کرده است. چنانکه جمعیت شهر طی سالهای(90-1335) تقریباً 30/4 برابر شده است که اين رشد شتابان جمعیت باعث گسترش شهر و تخریب اراضي کشاورزي شده است. باتوجه به مطالعات و مشاهدات انجام شده دو مورد به عنوان سوألات اصلي پژوهش مورد بررسي قرار گرفته است:
سوأل اول: توسعه فيزيکي شهر جهرم چه تأثيري بر ساير کاربريهای شهر و پيرامون داشته است؟
سوأل دوم: توسعه فيزيکي شهر جهرم چه تأثيري بر اراضي کشاورزي و باغي پيرامون شهر داشته است؟
بنابراين با توجه به سوالات ذکر شده هدف از این تحقیق بررسی و تحلیل اثرات توسعه فيزيکي شهر جهرم بركاربري اراضي شهر و پيرامون و ارائه پيشنهاداتي به منظورحفظ باغات پيرامون شهر جهرم میباشد. در اين راستا پايان نامه در 5 فصل به شرح ذيل تدوين شد:
فصل اول: اين فصل به طرح مسأله تحقيق پرداخته است و در اين راستا تعريف مسأله و بيان سوالهاي موردنظر تحقيق، اهميت وضرورت تحقيق، ارائه فرضيات متناسب با سؤالات تحقيق، اهداف تحقيق، نوع تحقيق و روش انجام تحقيق بيان شده است.
فصل دوم: دراين فصل ابتدا تعاريف و مفاهيم مربوط به موضوع تحقيق(توسعه فيزيکي، کاربري اراضي…) آورده شده و سپس به بيان چارچوب نظري تحقيق پرداخته شده است.
فصل سوم: در اين فصل به بررسي و شناخت محدوه مورد مطالعه که شامل موقعيت جغرافيايي و اقليمي، مسائل جمعيتي مانند اقتصاد، اشتغال و سواد، طبقهبندي و تغييرات جمعيت در سالهاي مختلف، تاريخچه جهرم در سه دوره قبل و بعد از اسلام تا قاجار و از زمان پهلوي تا کنون بيان شده است.
فصل چهارم: در اين فصل اطلاعات جمع آوري شده مورد تجزيه و تحليل قرار گرفته است. که ابتدا به بررسي تأثير توسعه فيزيکي شهر جهرم بر اراضي از طريق تصاوير ماهوارهاي و با استفاده از نرم افزار ENVI وARC GIS بررسي شده است و در انتها به بررسي تأثير توسعه فيزيکي شهر جهرم بر روستاهاي و شهرکهاي پيرامون شهر پرداخته شده است
فصل پنجم: در اين فصل ابتدا خلاصهاي از فصول قبلي ارائه گرديده سپس به بررسي و نتيجه فرضيههاي پژوهش و نهايتا ارائه پيشنهادات لازم پرداخته شده است.
فهرست مطالب
صفحه عنوان
فصل اول: کلیات تحقیق
1- 1- بيان مسئله 4
1-2- سوالات تحقيق 8
1-3- اهميت وضرورت تحقيق 8
1-4- اهداف تحقيق 10
1-5- فرضيات تحقيق 10
1-6- روش تحقيق 10
1-6- 1- روش جمع آوري و طبقه بندي اطلاعات 11
1-6-2- روش تجزيه و تحليل داده ها 11
1-6-3- مرحله نمونه¬گيري 11
1-6-4- مرحله طبقه بندي 12
1-6-5- انتخاب مناسب ترين مجموعه باندي براي طبقه بندي 13
1-7- قلمرو تحقيق (¬زماني¬، مكاني¬، موضوعي¬) 13
1-8- مشکلات و محدوديتهاي تحقيق 13
فصل دوم: مبانی نظری و پیشینة تحقیق
مقدمه 15
2-1- تعاريف و مفاهيم واژگان 16
2-1-1- وسعه فيزيکي شهر 16
2-1-2- توسعه شهري 17
2-1-3- کاربري زمين 19
2-1-4- کاربري زمين شهري 20
-2-1-5- تغييرکاربري اراضي 20
2-1-6- برنامه¬ريزي کاربري اراضي شهري 22
2-2- عوامل موثر بر توسعه فيزيکي شهرها 23
2-2-1- عوامل بيروني 22
2-2-1-1- عوامل اقتصادي 22
2-2-1-2- عوامل اجتماعي 23
2-2-1-3- عوامل محيطي و طبيعي 24
2-2-1-4- عوامل ژئوپليتيکي 25
2-2-2- عوامل دروني نگرش به شهر 25
2-2-2-1- سياست ها و مديريت ها (¬دولت¬) 25
2-3- محدويت هاي توسعه¬ي فيزيکي شهرها 27
2-3-1- محدويت هاي طبيعي 27
2-3-2- محدوديت هاي ناشي از عوامل اجتماعي 27
2-3-3- محدوديت ها ناشي از عوامل اقتصادي 28
2-3-4- محدوديت هاي ناشي از عوامل فني 28
2-3-5- محدوديت هاي ناشي از عوامل اداري و سياسي 28
2-4- توسعه فيزيکي شهري در کشورهاي توسعه يافته 28
2-5- توسعه فيزيکي شهري در کشورهاي در حال توسعه 30
2-6- نظريه هاي توسعه شهر ي 30
2-6-1- نظريه ي رفتار انساني 31
2-6-2- نظريه اقتصادي 31
2-6-3- نظريه تاثير وسائط نقليه و خطوط ارتباطي در توسعه فيزيکي شهر ها : 31
2-6-4- نظريه شهرهاي نا متمرکز 32
2-6-5- نظريه کنش متقابل انسان ها¬ 32
2-6-6- ديدگاه رشد پيوندي 33
2-6-7- نظريه توسعه پايدار شهري 34
2-6-8-نظريه شهري کاستلز 34
2-6-9- نظريه گسترش کالبد شهري در خاورميانه 34
2-6-10- نظريه سرمايه داري بهره بري 35
2-6-11- نظريه دولت و شهر نشيني 36
2-6-12-ديدگاه هاي مهاجرت 37
2-6-12-1- نظريه وابستگي 37
2-6-12-2- نظريه سيستمي 39
2-7- پيامدهاي زيست محيطي توسعه شهري 41
2-7-1- نابودي اراضي کشاورزي 42
2-7-2-آسيب هاي زيست محيطي 42
2-7-2-1- محيط هاي طبيعي 42
2-7-2-2- محيط انسان ساخت 43
-2-8- شيوه هاي مصرف فضا در حواشي شهرها 43
-2-8-1- تهاجم به فضاي باز(تهاجم کمي) 43
2-8-2- تهاجم به اراضي تحت کاربري (تهاجم کيفي) 44
2-8-3- تهاجم به خارج از محيط هاي پيراموني شهر ها 45
-2-9- راهبرد هاي حفاظت ازباغ ها وفضاي سبز در فرايند توسعه شهري 45
2-9-1-راهبردهاي فراشهري 45
2-9-1-1-کمربند هاي سبز 45
2-9-1-2-کمان هاي سبز 46
2-9-1-3- توسعه حمل و نقل مبنا در منطقه شهري 46
2-9-2-راهبردهاي درون شهري حفاظت از اراضي باغي 46
2-9-2-1- تقويت بهره برداري اقتصادي از اراضي کشاورزي 46
2-9-2-2- حقوق توسعه¬ي قابل انتقال 46
2-9-2-3- روش حوزه بندي خوشه اي 46
2-9-2-4- استفاده از تراکم ويژه باغ ها 47
2-9-2-5- منافع اکولوژيکي و حمايت هاي مالياتي 47
2-10-پيشينه تحقيق 47
2 -11-جمعبندي 52
فصل سوم: معرفی محدوده مطالعه و روش تحقیق
3-1- معرفي محدوده مورد مطالعه 55
3-1-1- موقعيت جغرافيايي 56
3-2- مسايل آب و هواشناسي (اقليم) 57
3-2-1- بارندگي 58
3-2-2- دما 60
3-2 -3-رطوبت نسبي 62
3-2 -4- تبخير و تعرق 63
3-2 -5- باد 62
3-2 – 6-هيدرولوژي 63
-3-2 -7- منابع¬آب 63
3-3- وضعيت زمين ساختي و توپوگرافي 63
3-3-1- ژئومورفوموژي 66
3-3-2-گسل¬ها و وضعيت لرزه¬خيزي 68
3-3-3- جنس خاك شهر و زمين¬هاي اطراف آن 70
3-3-4- پوشش گياهي 71
-3-4- بررسي ويژگيهاي انساني شهر 73
3-4-1- پيشينه¬ي تاريخي شهر جهرم 73
3-4-2-وجه تسميه¬ جهرم 76
3-4-3- دين، نژاد و زبان 77
3-4-4- بررسي و تحليل روند رشد جمعيت شهر (1390- 1335) 77
3-4-5-¬ جمعيت و خانوار شهر جهرم و تحولات بعد خانوار طي سال¬هاي( 90- 1335) 78
3-4-6- وضعيت سواد و تحصيل 80
3-7- بررسي ويژگي¬هاي اقتصادي شهر 80
3-7-1-وضعيت فعاليت و اشتغال 80
3-7-2-کشاورزي 82
3-7-3- دامپروري 84
3-7-4- صنايع دستي 84
فصل چهارم: یافتههای تحقیق و آزمون فرضیه
مقدمه 86
4-1- بحث و بررسي يا¬فته ها 86
4-2- پيش پردازش 88
4-3- تصحيح اتمسفري 88
4-4- انتخاب مناسب ¬¬ترين باندها براي کلاس بندي 88
4-5- انواع پوشش اراضي در منطقه مورد مطالعه 92
4-6- استخراج نقشه هاي کاربري اراضي در سال هاي ( 1990، 2000 و 2013) 93
4-7- محاسبه ميزان تغيير کاربري اراضي در دوره مورد مطالعه 95
4-8- انتقال به محيط GIS و کشف تغييرات 97
4-9- استخراج نقشه کاربري اراضي سال 1388 101
4-10- توسعه شهري و ادغام روستايي 104
4-10-1- دهستان حيدرآباد 107
4-11- شکل گيري شهرک ها در پيرامون شهر 108
4-11-1- شهرک انقلاب 109
4-11-2- شهرک شهيد سحرخيز 109
4-11-3- شهرک شهيد دستغيب 109
4-11-4- شهرک فاطميه 110
4-11-5- شهرک ايثار گران 110
4-11-6- شهرک فرهنگ شهر 110
4-11-7- شهرک زيباشهر 110
4-12- آزمون فرضيات 110
4-11-1- فرضيه اول 110
4-12-2- فرضيه دوم 111
فصل پنجم: جمعبندی، نتیجهگیری و ارائة پیشنهادات
5-1- جمعبندي 113
5-2 – نتيجهگيري 115
5-3- پيشنهادات 120
فهرست منابع: 126
نقد و بررسیها
هیچ دیدگاهی برای این محصول نوشته نشده است.