چكيده

امروزه اشتغال زنان از جمله مباحثي است كه مورد توجه متخصصان امر قرار گرفته است زيرا در دستيابي يك جامعه به اهداف توسعه، استفاده از نيروي كار نيمي از افراد جمعيت آن حائز اهميت فراوان است. حقوق شغلي مندرج در اسناد بين المللي ازجمله حقوقي است كه زنان در بيشتر جوامع در مضيقه آن به سر مي‌برند، با اين وجود مي‌توان آنان را بهترين و بالاترين معيار به منظور نقد و بررسي وضعيت حقوقي اشتغال زنان محسوب كرد. «كنوانسيون رفع هر گونه تبعيض عليه زنان» از مهم ترين اسنادي است كه به طور مفصل به زواياي مختلف اشتغال زنان پرداخته و خواستار رفع نابرابري ها و محدوديت هاي موجود در اين زمينه شده است. بنابراين، در جهت شناخت موانع و تنگناهاي موجود  در قوانين ايران در خصوص احقاق وضعيت شغلي زنان در مقايسه با كنوانسيون مذكور، ابتدا وضعيت كلي اشتغال زنان به وسيله آمار نشان داده شده است، ضمن آنكه مباحثي پيرامون موانع اشتغال زنان نيز مطرح مي‌گردد. همچنين ديدگاه اسلام و ساير اسناد بين المللي نيز در اين خصوص، مورد بحث قرار گرفته است، سپس اصول حاكم بر اشتغال زنان كه به اصول عمومي و اصول اختصاصي تقسيم مي‌شوند در كنوانسيون و قوانين موضوعه ايران مورد بررسي قرار گرفته و بعد از آن به بررسي اشتغال زنان در مناصب مهم دولتي و سياسي در كنوانسيون و قوانين موضوعه ايران پرداخته شده و در پايان ضمن نتيجه گيري، پيشنهاداتي در جهت رفع محدوديت‌هاي حقوقي وغيرحقوقي اشتغال زنان ايراني ارائه شده است.

مقدمه

ازآنجا كه همواره توجه به موضوعات و پژوهش‌هاي علمي همراه با پديده‌ها و نيازهاي هر عصر بوده است، امروزه نيز توجه به مسايل زنان و مطالعات پيرامون آنها ونياز به پژوهش علمي دررابطه با آن به صورت يك امر ضروري ظاهر شده است. موضوعي كه تقريباً تا مدتي پيش به دلايل خاص فرهنگي، تاريخي وشايد به خاطر عدم شناخت و اهميت آن نقش چنداني در مطالعات علوم انساني نداشته است، اكنون بخشي از كل رشته‌هاي علوم انساني را به خود اختصاص داده است و از مباحث پر رونق در محافل علمي و اجرايي در سطح ملي و بين‌المللي گرديده است.

در اين راستا توجه به حقوق زن، به عنوان بخشي از مطالعات زنان به دليل اهميت بنيادي كه در وضعيت زنان در عرصه‌هاي گوناگون دارد، قابل تتبع بيشتري مي‌باشد.از طرفي حقوق زن در مقايسه با ساير نظام‌هاي حقوقي مربوط به افراد، شكل خاص خود را نيز دارد و آن به دليل تنوع جنبه‌هاي حقوقي مربوط به آن است. به طوري كه درميان كليه شاخه‌هاي علم حقوق براي خود جايگاه ويژه‌اي دارد؛ زيرا زنان علاوه بر اينكه نيمي از جمعيت هر جامعه را تشكيل مي‌دهند، طيف وسيعي از اقشار گوناگون جامعه را نيز در بر مي‌گيرند.بدين ترتيب حقوق زن ضمن اينكه از جنبه حقوق بين‌الملل و حقوق داخلي قابل بررسي است، به طور مستقيم و غيرمستقيم با تمام زمينه‌هاي حقوقي و به عبارتي با كل علم حقوق در ارتباط است.

در تعريف حقوق زن مي‌توان گفت در سطح كلي، جزيي از حقوق بشر است كه به عنوان حقوق اساسي و غيرقابل انتقالي تلقي شده كه براي زندگي زن به عنوان يك انسان ضروري است و به صورت جزيي تر، حقوق زن عبارت است از آن حقوقي  كه براي زندگي انساني زن به واسطه زن بودن؛ يعني جنسيت اوضرورت دارد.بنابراين ضمن اينكه عنصر اساسي مفهوم حقوق زن، تساوي با مردان و رفع تبعيض نسبت به زنان به سبب جنسيت آنها است،از طرف ديگر عنصري وجود دارد كه بدون آن با اجراي عنصر اول به مقصود اصلي نخواهيم رسيد وآن تدابير حمايتي است كه باعث ايجاد شرايط لازم جهت تساوي زن و مرد مي‌گردد.

مبناي اصلي برابري زن و مرد به عنوان يكي از مصاديق حقوق بشر به حقوق طبيعي بر مي‌گردد، حقوقي كه به صرف انسان‌بودن براي انسان حاصل مي‌شود و اراده انساني در ايجاد آن دخالتي ندارد و قواعد آن ثابت و غيرقابل تغيير مي‌باشد؛ بدين معنا كه اگر صاحب حق بودن برخاسته از ذات انسان ولازم و ملزوم انسانيت اوست، پس نابرابري‌هاي فيزيكي واختلافات مبتني بر نژاد،زبان، جنس، آداب و سنن، محيط زندگي و غيره نمي‌توانند درحقوق انساني وي موثر افتد.

در سال‌هاي اخير، طرفداران حقوق زن در جهت برابري و رفع تبعيض نسبت به زنان تلاش‌هاي بسياري نموده‌اند، لكن علي رغم موفقيت‌هاي نسبي، زنان در جهت رسيدن به تساوي حقوق انساني با مردان راه طولاني در پيش دارند زيرا هنوز تبعيضات زيادي بين زنان ومردان به چشم مي‌خورد كه يكي ازآنها تبعيض در زمينه حق اشتغال وداشتن كار مي‌باشد.

«حق اشتغال»، يكي از حقوق بنيادين انسان‌ها است كه جزء حقوق فطري محسوب مي‌گردد. اين حق، مقوله‌اي با اهميت بسيار است كه در به ثمر نشستن نيازهاي مادي و غيرمادي نقش اساسي دارد؛ زيرا كار علاوه بر اينكه يك نياز معنوي مي‌باشد راهي براي وصول به نيازهاي ضروري است. نيازهاي هر انساني از خواسته‌هاي جسماني، رواني واجتماعي وي سرچشمه مي‌گيرد و بسياري از آنها ‌بايد از طريق كار واشتغال برطرف شود. اين حق اگر چه حقي متعلق به همه افراد بشر است لكن براي بهره‌گيري ازآن زنان نسبت به مردان با مشكلات و معضلات بسياري مواجه هستند.

«اسناد بين‌المللي حقوق بشر» اعم از اسناد عام و اسناد ويژه طرفدار حقوق زنان،سعي در رفع نابرابري‌ها و تبعيضات شغلي زنان داشته و در تغيير بنيان‌هاي اجتماعي و قانوني تلاش نموده‌اند. كنوانسيون رفع هرگونه تبعيض ‌عليه زنان⁽[1]⁾ (مصوب 1979م.) مجموعه منسجمي از همه استانداردهاي حقوق زنان و يكي ازدستاوردهاي مهم جامعه بين المللي است كه به بررسي ابعاد مختلف حقوق شغلي زنان مي پردازد.

اين كنوانسيون نظري بر ايده‌هاي فمينيستي نداشته و درواقع، به موقعيت واقعي زنان در جوامع مي‌پردازد و سعي در جهت رفع قوانين غيرمساعد وتبعيض‌آميز عليه زنان، ازطريق تشويق كشورها به همراهي و الحاق به اين كنوانسيون نموده است. آنچه در نهايت به ذهن خطور مي‌كند، اين است كه تلاش‌هاي رفع تبعيض از زنان از جنبش‌هاي طرفدار زن گرفته تا اسناد حقوقي و اعلاميه‌هاي جهاني حامي حقوق بشر، همه در پي يافتن راهي براي غلبه بر نابرابري‌ها بوده و هستند، اما چرا با وجود همه اين حمايت‌هاي جهاني، باز هم زنان قادر به رهايي از قفس آهنين چنين وضعيتي براي نيل به حقوق حقه خود نيستند؟⁽[2]⁾

آنچه موجب شده ايران به كنوانسيون رفع هر گونه تبعيض عليه زنان نپيوندد، تصور برخي از علماي ديني در خصوص اين سند بين المللي مي‌باشد، اين گروه هر گونه تغيير وتحول در مقررات فقهي نظير قضاوت را غيرممكن و تحريف در قوانين اسلامي مي‌دانند. با تغيير در چنين ديدگاه‌هايي مي‌توان به ارتقاء حقوق زنان با موازين حقوق بشر اميدوار بود كه در اينجا فقه پويا بايد مساعي خود را در جهت اصلاح قوانين به كار اندازد.

پيشنهاد موضوع تحقيق با عنوان «اشتغال زنان در نظام حقوقي ايران با توجه به كنوانسيون رفع هر گونه تبعيض عليه زنان»، بهانه‌اي بود تا شايد بتوان با بررسي و بحث بيشتر،  موضوع نابرابري حقوق شغلي زنان در ايران را به چالش كشانده و همگام با كشورهايي كه رفع تبعيض نسبت به زنان را پذيرفته‌اند، اقدام به ايجاد مكانيسم ويژه جهت استقرار برابري نمود.

موضوع طرح پژوهشي با اهداف بنيادي زير پيگيري شده است:

1- بررسي اشتغال زنان در نظام حقوقي ايران

2- بررسي اشتغال زنان در كنوانسيون رفع هر گونه تبعيض عليه زنان

3- تبيين موانع و تنگناهاي موجود درقوانين ايران در خصوص احقاق حقوق زنان

در زمينه اشتغال

بنابراين با در نظر گرفتن اهداف فوق، سوال اصلي كه نسبت به موضوع پژوهشي مطرح مي‌گردد اين است كه:

• آيا قوانين موضوعه ايران در زمينه حقوق شغلي زنان، در تطبيق با كنوانسيون رفع هر گونه تبعيض عليه زنان، داراي موانع و محدوديت‌هايي مي‌باشد يا خير؟

طبعاً علاوه بر سئوال اصلي، سئوال‌هاي فرعي ديگري نيز به ذهن خطور مي‌كند كه پاسخگويي بدانها لازم مي‌باشد. برخي از آنها به قرار زير است:

• در جمهوري اسلامي ايران چه حقوقي درمورد اشتغال زنان در نظر گرفته شده است؟
• ديدگاه اسلام درباره اشتغال زنان در جامعه چيست و فقه بايد به چه ويژگي متصف گردد تا زنان را به حقوق شغلي خود برساند؟
• كنوانسيون رفع هر گونه تبعيض عليه زنان چه حقوقي را در مورد اشتغال زنان درنظر گرفته است؟
• وجوه اشتراك يا افتراق مقررات ايران و كنوانسيون رفع هرگونه تبعيض عليه زنان در زمينه حقوق شغلي آنان چيست؟
• آيا وضعيت حقوقي اشتغال زنان در ايران به موازات چارچوب‌هاي بين‌المللي پيش مي‌رود؟

آنچه مسلم است براي مطالعه بهتر موضوع پژوهشي و دستيابي به پاسخ سوالات مطروحه، به بررسي معيارها و استانداردهاي حقوق شغلي زنان در ساير اسناد بين‌المللي نيز مي‌پردازيم چرا كه تنها اصول مندرج در اين اسناد را مي‌توان به عنوان معيار مفيدي در جهت ارزيابي وضعيت اشتغال زنان در ايران تلقي كرد.

بنابراين با پي‌جويي اين فرضيه موضوع را دنبال مي‌كنيم كه :وضعيت اشتغال زنان ايراني در تطبيق با كنوانسيون رفع هر گونه تبعيض عليه زنان داراي نواقص و كاستي‌هايي مي‌باشد.

درآزمون اين فرضيه، به اين نتيجه مي‌رسيم كه ميزان مشاركت زنان در فعاليت‌هاي اجتماعي وسياسي كه يكي از شاخص‌هاي توسعه يافتگي جوامع محسوب مي‌شود در كشورما با استانداردهاي جهاني فاصله قابل توجهي دارد.پايين بودن نرخ مشاركت زنان ايراني دربازار كار، ناشي از موانع و محدوديت‌هاي حقوقي وبيشتر ازآن، موانع و محدوديت‌هاي غيرحقوقي است. براين اساس، بر دولت واجب است با اتخاذ تدابيري براي رفع اين موانع، به تعهد وتكليفي كه برطبق حقوق داخلي و اسناد بين المللي بر عهده دارد عمل نمايد.

اين پژوهش به روش كتابخانه‌اي بوده و از منابع اينترنتي، قوانين و مقررات داخلي، اسناد ومعاهدات بين‌المللي به خصوص كنوانسيون رفع هر گونه تبعيض عليه زنان،به عنوان مهم‌ترين ابزار كار تحقيق استفاده شده است.

در رابطه با محدوديت‌ها و موانع تحقيق، بايد از محدوديت در دسترسي به منابع آماري جديد و كمبود منابع منسجم در رابطه با موضوع ونداشتن كتابخانه مجهز در دانشگاه و عدم همكاري كتابخانه‌هاي معتبر نام برد.

تنظيم مطالب تحقيق، در سه بخش صورت گرفته است و هر بخش، مشتمل بر دو فصل مي‌باشد. در بخش اول به بررسي اشتغال زنان از ديدگاه‌هاي مختلف پرداخته‌ شده است، چنان‌كه در فصل اول، وضعيت اشتغال زنان از ديدگاه اجتماعي و اقتصادي و در فصل دوم اشتغال زنان از ديدگاه اسلام و اسناد بين‌المللي مورد بحث واقع شده است.

بخش دوم، تحت عنوان بررسي اصول مرتبط با حق اشتغال زنان در كنوانسيون (CEDAW)  و قوانين موضوعه ايران در دو فصل نگارش يافته است. در فصل اول به بررسي اصول عمومي و در فصل دوم به بررسي اصول اختصاصي مرتبط با حق اشتغال زنان پرداخته شده است.

در بخش سوم، به بررسي اشتغال زنان در مناصب مهم دولتي و سياسي پرداخته‌ شده است، چنان‌كه در فصل اول، اشتغال زنان در مناصب مهم دولتي و سياسي در كنوانسيون (CEDAW) و در فصل دوم، اشتغال زنان درمناصب مهم دولتي وسياسي در قوانين موضوعه ايران مورد بحث و بررسي قرار گرفته است و در پايان از مطالب ارائه شده نتيجه گيري شده است.

اميد است بتوانيم در جهت ارتقاء وضعيت شغلي زنان و احقاق نيمي از جمعيت فعال كشور كه در همه عرصه‌هاي اجتماعي، اقتصادي،سياسي و غيره ظرفيت، قابليت وشايستگي خود را به اثبات رسانيده‌اند، گامي هر چند كوتاه برداريم.

[1] . Convention on the Elimination of all Forms of Discrimination Against women (CEDAW)

[2] . Fredman, Sandra, Woman and the law, Clarendon Press. OXFORD,1997, P.2

فهرست مطالب

عنوان…………………………………………. صفحه

چكيده ………………………………………… 1

مقدمه…………………………………………. 2

بخش اول – بررسي اشتغال زنان از ديدگاه‌هاي مختلف

فصل اول – اشتغال زنان از ديدگاه اجتماعي و اقتصادي

گفتار اول- وضعيت اشتغال زنان ازنگاه آمار ………… 11

بند اول- اشتغال زنان در دنيا …………… 14

الف – ميزان اشتغال زنان در دنيا .. 14

ب- اشتغال زنان دنيا در بخش‌هاي مختلف 19

بند دوم- اشتغال زنان درايران …………… 23

الف – ميزان اشتغال زنان در ايران… 23

ب- اشتغال زنان ايران دربخش‌هاي مختلف 26

گفتار دوم – موانع اشتغال زنان …………………… 30

بند اول- موانع اجتماعي ………………… 31

الف- طرز فكر وباورهاي اجتماعي….. 31

ب – سنت‌ها وآداب و رسوم اجتماعي….. 32

ج – ازدواج ومسئوليت‌هاي خانوادگي .. 34

د- عدم تمايل كارفرمايان نسبت به استخدام زنان……………………………………………… 35

بند دوم- موانع فرهنگي  ………………… 36

الف – موانع آموزشي ……………. 36

ب – ضعف خودباوري و اتكاء به نفس از سوي زنان ……………………………………………… 38

ج – عدم تمايل مردان به كار زنان در محيط هاي مختلط ………………………………………… 39

بند سوم- موانع اقتصادي ………………… 40

الف – ركود اقتصادي ……………. 40

ب – شغل محسوب نكردن برخي از فعاليت‌هاي زنان……………………………………………… 40

ج – اختلاف دستمزد ……………… 41

فصل دوم – اشتغال زنان از ديدگاه اسلام واسناد بين المللي

گفتار اول- اشتغال زنان از ديدگاه اسلام …………… 43

بند اول- كار در اسلام ………………….. 44

الف – كار درآيات قرآن كريم …….. 44

ب- كار در سنت وروايات ………… 46

ج – كار از ديدگاه فقهي…………. 48

بند دوم – موضع اسلام در خصوص وضعيت شغلي زنان 49

الف – اشتغال زنان درقرآن ………. 49

ب – اشتغال زنان در سنت وروايات….. 51

ج – اشتغال زنان در فقه ………… 54

1- ضرورت ملاحظه مقتضيات زمان ومكان در استنباط مقررات اسلامي  ……………………………… 56

2- عقل،مبناي استنباط منابع فقهي     58

گفتار دوم – اشتغال زنان در اسناد بين المللي ………. 59

بند اول – مقاوله نامه هاي سازمان بين المللي كار    60

الف – مقاوله نامه شماره «111»…… 61

ب- مقاوله نامه شماره «100»…….. 62

ج – مقاوله نامه هاي شماره «142» و «122»‌   62

د- مقاوله نامه شماره «103»…….. 63

بند دوم – اسناد بين المللي حقوق بشر ……… 65

الف – منشور سازمان ملل متحد…….. 65

ب – اعلاميه هاي حقوق بشر ……….. 65

1- اعلاميه جهاني حقوق بشر …. 65

2- اعلاميه اسلامي حقوق بشر …. 66

ج – ميثاق هاي بين المللي حقوق بشر.. 67

1- ميثاق بين المللي حقوق مدني وسياسي ……………………………………………… 67

2- ميثاق بين المللي حقوق اقتصادي- اجتماعي- فرهنگي………………………………… 67

د- كنوانسيون هاي بين المللي حقوق بشر     68

1- كنوانسيون رفع هر گونه تبعيض عليه زنان …………………………………………. 68

2- كنوانسيون حقوق سياسي زنان 70

بخش دوم – بررسي اصول مرتبط با حق اشتغال زنان در كنوانسيون (CEDAW)

و قوانين موضوعه ايران

فصل اول – بررسي اصول عمومي مرتبط با حق اشتغال زنان

گفتار اول – حق اشتغال به عنوان يك حق لاينفك حقوق انساني 73

بند اول – حق اشتغال در كنوانسيون (CEDAW) ….. 73

الف – رفع تبعيض و تساوي زن و مرد از ديدگاه كنوانسيون …………………………………….. 73

ب- مفهوم حق اشتغال از ديدگاه كنوانسيون   77

بند دوم-حق اشتغال در قانون اساسي ايران…… 78

الف – بررسي حقوق زن از منظر برخي اصول قانون اساسي ………………………………………… 78

1- رعايت كرامت انساني و عدالت فردي واجتماعي در مورد زنان………………………………… 78

2- تساوي حقوق زن ومرد درقانون اساسي ……………………………………………… 80

ب- بررسي حق اشتغال زنان از ديد اصولي از قانون اساسي……………………………………. 81

گفتار دوم – حق برخورداري از فرصت‌هاي شغلي يكسان ……. 82

بند اول – حق برخورداري ازفرصت‌هاي شغلي يكسان دركنوانسيون  (CEDAW)…………………………………………. 82

بند دوم- حق برخورداري از فرصت‌هاي شغلي يكسان در قوانين موضوعه ايران ………………………………….. 83

الف – اصل برابري ورود به خدمت عمومي طبق قانون استخدام كشوري………………………………….. 84

ب – ايجاد فرصت‌هاي يكسان براي اشتغال زنان 85

گفتار سوم – حق انتخاب آزادانه حرفه وشغل…………… 87

بند اول- حق انتخاب آزادانه حرفه وشغل در كنوانسيون (CEDAW)…………………………………………. 87

بند دوم- حق انتخاب آزادانه حرفه وشغل در قوانين موضوعه ايران ………………………………………… 89

بند سوم –  محدوديت‌هاي موجود بر آزادي انتخاب شغل زنان ……………………………………………… 90

الف – محدوديت‌هاي عمومي ………… 90

1- عدم مخالفت با اسلام ……. 90

2- عدم مخالفت با مصالح عمومي 90

ب- محدوديت‌هاي اختصاصي…………. 91

1- اشتغال به كارهاي زيان آور،خطرناك، سخت وحمل  بار بيش از حد …………………………… 91

2- اشتغال به شغل منافي مصالح خانوادگي يا حيثيات زن ………………………………….. 92

گفتار چهارم – حق برخورداري برابر از ارتقاء مقام وامنيت شغلي 96

بند اول- حق برخورداري برابر از ارتقاء مقام . 96

الف – حق برخورداري برابر از ارتقاء مقام در كنوانسيون (CEDAW) ……………………………….. 96

ب- حق برخورداري برابر از ارتقاءمقام در قوانين موضوعه  ايران……………………………. 97

بند دوم – حق برخورداري برابر از امنيت شغلي… 100

الف – حق برخورداري برابر از امنيت شغلي در كنوانسيون  (CEDAW) ………………………………. 100

ب – حق برخورداري برابر از امنيت شغلي در قوانين موضوعه  ايران……………………………. 101

گفتار پنجم –حق دريافت مزد مساوي و برخورداري از تامين اجتماعي 103

بند اول – حق دريافت مزد مساوي در مقابل كارمساوي    103

الف – حق دريافت مزد مساوي در مقابل كار مساوي در كنوانسيون (CEDAW)……………………………… 103

ب – حق دريافت مزد مساوي در مقابل كارمساوي درقوانين موضوعه ايران…………………………… 105

بند دوم – حق برخورداري از تامين اجتماعي برابر 107

الف – حق برخورداري از تامين اجتماعي برابر در كنوانسيون (CEDAW) ……………………………….. 108

ب- حق برخورداري از تامين اجتماعي برابردرقوانين موضوعه ايران………………………. 109

فصل دوم – بررسي اصول اختصاصي مرتبط با حق اشتغال زنان

گفتار اول – ممنوعيت اخراج به دليل بارداري يا مرخصي زايمان   117

بنداول- ممنوعيت اخراج به دليل بارداري يا مرخصي زايمان در كنوانسيون (CEDAW)……………………………… 117

بند دوم- ممنوعيت اخراج به دليل بارداري يا مرخصي‌ زايمان در قوانين موضوعه ايران………………………….. 119

گفتار دوم – استفاده از مرخصي وبرخورداري از حقوق ومزاياي دوران بارداري و زايمان ………………………………. 120

بند اول – استفاده از مرخصي وبرخورداري از حقوق ومزاياي دوران بارداري و

زايمان در كنوانسيون (CEDAW)………………. 120

بند دوم – استفاده از مرخصي و برخورداري از حقوق و مزاياي دوران بارداري و

زايمان در قوانين موضوعه ايران …………. 124

گفتار سوم – ارائه خدمات حمايتي به والدين …………. 134

بند اول –ارائه خدمات حمايتي به والدين در كنوانسيون (CEDAW)…………………………………………. 134

بند دوم – ارائه خدمات حمايتي به والدين در قوانين موضوعه ايران…………………………………………. 139

گفتار چهارم- برخورداري از حمايت در زمان بارداري…… 143

بند اول- برخورداري از حمايت درزمان بارداري در كنوانسيون (CEDAW)…………………………………………. 143

بند دوم – برخورداري از حمايت درزمان بارداري در قوانين موضوعه ايران…………………………………… 145

بخش سوم – بررسي اشتغال زنان در مناصب مهم دولتي و سياسي

در كنوانسيون (CEDAW) وقوانين موضوعه ايران

فصل اول- بررسي اشتغال زنان درمناصب مهم دولتي وسياسي در كنوانسيون (CEDAW)…………………………………………. 150

گفتار اول – برابري زن و مرد به تصدي مشاغل مهم دولتي وسياسي  در كنوانسيون(CEDAW)……………………………………… 151

بند اول- برابري زن به تصدي مشاغل مهم دولتي و سياسي در سطح ملي ………………………………………. 151

بند دوم – برابري زن ومرد به تصدي مشاغل مهم دولتي و سياسي در  سطح بين المللي …………………………….. 160

الف – توصيه كلي شماره 8………… 161

ب –توصيه كلي شماره 10………….. 164

گفتار دوم – اتخاذ تدابيري خاص درجهت گسترش حضور زنان در مناصب مهم دولتي و سياسي ……………………………………… 165

         بند اول- اتخاذ تدابيري خاص در سند كنفرانس جهاني زن- نايروبي………………………………………………………………………………………………………… 165

بند دوم- اتخاذ تدابيري خاص در سند كنفرانس جهاني زن- پكن…………………………………………… 167

فصل دوم- بررسي اشتغال زنان درمناصب مهم دولتي وسياسي در قوانين موضوعه ايران

گفتار اول – جايگاه زنان در نهاد رهبري ……………. 178

بند اول – رهبري ……………………….. 178

بند دوم- شوراي رهبري ………………….. 179

بندسوم – مجلس خبرگان……………………. 182

گفتار دوم – جايگاه زنان در قواي سه گانه(مجريه، مقننه،قضائيه) ……………………………………………… 184

بند اول-قوه مجريه………………………. 184

الف – رياست جمهوري…………….. 184

ب – وزارت ……………………. 189

بند دوم- قوه مقننه ……………………. 190

الف- مجلس شوراي اسلامي ………… 190

ب- شوراي نگهبان ……………… 191

بند سوم – قوه قضائيه …………………… 195

الف- قضاوت ………………….. 195

ب – رياست قوه قضائيه ………….. 202

گفتار سوم – جايگاه زنان در نيروهاي مسلح ………….. 204

بند اول- ارتش………………………….. 206

بند دوم – نيروي انتظامي ………………… 207

بند سوم- سپاه پاسداران ………………… 209

نتيجه…………………………………………. 213

پيوست ………………………………………… 223

فهرست منابع  ………………………………….. 257
فهرست جداول

جدول شماره 1:

نرخ مشاركت نيروي كاربه تفكيك جنس در كشورهاي مختلف جهان طي سال‌هاي 98-1989…………………………………. 16

جدول شماره 2:

ميزان فعاليت زنان (نرخ مشاركت) در مقاطع ده ساله در ايران    24

جدول شماره 3:

توزيع نسبي جمعيت فعال برحسب مناطق به تفكيك جنس طي سال‌هاي 75-1355………………………………………….. 26

جدول شماره 4:

توزيع نسبي جمعيت شاغـــــل دربخشهاي عمده فعاليت برحسب مناطـــــق به تفكـــيك‌ جـــنس‌

طي سال‌هاي75-1355……………………………….. 28

جدول شماره 5:

توزيـــع مستخدمان كـشوري دروزارتخـــانه ها ومــــوسسات مشمول وغيـــــرمشمول قــانون

استخدام كشوري برحسب جنس درسال‌هاي 1365 و1374 ……… 29

فهرست منابع:

الف – منابع فارسي

1- كتب

– قرآن كريم

1- ابوالحمد، عبدالحميد، حقوق اداري ايران، تهران، انتشارات توس،چاپ ششم،1379

2- احسان بخش، صادق، آثار الصادقين، جلد نوزدهم، رشت، انتشارات ستاد نماز جمعه، چاپ اول،1373

3- آشوري، محمد، حقوق بشر و مفاهيم مساوات، انصاف و عدالت، تهران، انتشارات دانشگاه تهران، چاپ اول، 1383

4- افشاري،زهرا، اشتغال زنان ونقش آن در بازسازي اقتصادي كشور، تهران، دانشگاه الزهرا، 1369

5- باقريان، ميترا، بررسي ويژگي هاي اشتغال زنان در ايران، تهران،سازمان برنامه وبودجه، 1369

6- جزني،نسرين، بررسي موانع و مشكلات موجود در اشتغال زنان در بخش‌هاي دولتي، تهران، معاونت پژوهشي دانشگاه شهيد بهشتي، 1380

7- جناتي، محمد ابراهيم، منابع اجتهادي از ديدگاه مذاهب اسلامي، تهران، انتشارات كيهان، 1370

8- دانش، عصمت، اشتغال زنان و مسائل آن از چشم‌اندازهاي مختلف، تهران، انتشارات درياي انديشه، چاپ اول، 1382

9- داور، زهرا، ارزيابي حقوقي كنوانسيون رفع هر گونه تبعيض عليه زنان،  تهران،مركز پژوهش‌هاي بنيادي، 1375

10-دورنگري كنفرانس نايروبي، ترجمه زينت السادات موسوي،نايروبي،انتشارات سازمان ملل متحد، 1985

11- روشن فر، مرضيه، زن، اشتغال ومالكيت، تهران، انتشارات برگ زيتون،چاپ اول، 1382

12- رئيسي، مهدي، كنوانسيون زنان، قم،انتشارات نسيم قدس، چاپ اول، 1382

13- ساروخاني، باقر، مقدمه‌اي برجامعه شناسي خانواده، تهران، انتشارات سروش، چاپ اول،1370

14- سعيدزاده، محسن، زنان در جامعه مدني چه سهمي دارند؟، تهران، نشر قطره، چاپ دوم، 1377

15- سفيري، خديجه،جامعه شناسي اشتغال زنان، تهران، موسسه فرهنگي انتشارات تبيان،چاپ اول،1377

16- سند چهارمين كنفرانس جهاني زن( كار پايه عمل و اعلاميه پكن) ،مترجمان، علي آرين – علي ميرسعيد قاضي، تهران، دفتر امور زنان در نهادرياست جمهوري،چاپ اول، 1375

17- شاخص‌هاي اجتماعي واقتصادي زنان در جمهوري اسلامي ايران، تهران، ناشر دفتر امور زنان كشور درنهاد رياست جمهوري، چاپ اول، 1376

18- شعباني، قاسم، حقوق اساسي وساختار حكومت جمهوري اسلامي ايران، تهران، انتشارات اطلاعات، چاپ هفتم، 1379

19- صفايي، حسين و امامي، اسدالله، حقوق خانواده، جلد اول، تهران، انتشارات دانشگاه تهران،چاپ پنجم، 1375

20- طباطبائي، سيد محمد حسين، تفسيرالميزان، جلد پنجم و بيست و هفتم، قم،موسسه انتشاراتي دارالعلم،1375

21- طباطبائي موتمني، منوچهر، آزادي‌هاي عمومي وحقوق بشر، تهران، انتشارات دانشگاه تهران،چاپ دوم، 1375

22- طغرانگر، حسن،حقوق سياسي – اجتماعي زنان قبل و بعد از پيروزي انقلاب اسلامي ايران، تهران، انتشارات مركز اسناد انقلاب اسلامي ، چاپ اول، 1383

23- عبادي، شيرين، تاريخچه و اسناد حقوق بشر در ايران، تهران، انتشارات روشنگران، چاپ اول، 1383

24- عبادي، شيرين، حقوق زن، تهران،انتشارات گنج دانش،چاپ اول، 1381

25- عراقي، عزت الله ،آيا مي‌دانيد حقوق زن در دوران ازدواج چيست؟، تهران، انتشارات راهنما، چاپ دوم، 1362

26- عراقي،عزت الله ،حقوق بين المللي كار، تهران، انتشارات دانشگاه تهران، 1367

27- علويون، محمد رضا، كارزنان در حقوق ايران و حقوق بين المللي كار، تهران،انتشارات روشنگران و مطالعات زنان، چاپ اول، 1381

28- قاضي(شريعت پناهي)، ابوالفضل ، بايسته هاي حقوق اساسي، تهران، نشر دادگستر، 1377

29- قاضي (شريعت پناهي)،ابوالفضل، حقوق اساسي ونهادهاي سياسي، جلد اول، تهران، انتشارات دانشگاه تهران، 1371

30- قريشي، شريف ،كار وحقوق كارگر، ترجمه اديب لاري، انتشارات دارالكتاب الاسلامي، چاپ دوم، 1352

31- كار،مهرانگيز، حقوق سياسي زنان ايران، تهران، انتشارات روشنگران، چاپ اول، 1376

32- كار، مهرانگيز، رفع تبعيض از زنان ،مقايسه كنوانسيون رفع تبعيض از زنان با قوانين داخلي ايران،تهران،نشرقطره ، چاپ سوم، 1379

33- كار،مهرانگيز، زنان در بازار كار ايران، تهران،انتشارات روشنگران، چاپ اول، 1373

34- كار، مهرانگيز، مشاركت سياسي زنان، موانع وامكانات،تهران، انتشارات روشنگران و مطالعات زنان، چاپ اول ،1379

35- كديور، جميله، زن، تهران، انتشارات اطلاعات، چاپ اول، 1375

36– گزارش هاي فعاليت هاي كميته رفع تبعيض از زنان (CEDAW)، جلد سوم ،ترجمه داريوش قنبري، نيويورك، 1997

37- محقق داماد، مصطفي، بررسي حقوق خانواده، تهران، نشر علوم اسلامي، 1376

36- مدني،جلال الدين، حقوق اساسي و نهادهاي سياسي جمهوري اسلامي ايران، تهران،نشر همراه، چاپ سوم،1374

39- مشكيني اردبيلي، علي، اصطلاحات الاصول و معظم ابحاثها، قم، دفتر نشرالهادي،1409 هـ ق

40- مصفا، نسرين، مشاركت سياسي زنان در ايران، تهران، انتشارات وزارت امور خارجه،چاپ اول، 1375

41- مطهري، مرتضي، حجاب، تهران، انتشارات صدرا، چاپ سي وچهارم، 1370

42- مكارم شيرازي، ناصر، تفسير نمونه، قم،مدرسه اميرالمومنين، چاپ يازدهم، 1371

43- منتسكيو، شارل، روح القوانين، ترجمه علي اكبرمهتدي، تهران، انتشارات اميركبير، 1362

44- منوچهريان، مهرانگيز، تربيت سياسي اجتماعي زن، تهران، يونسكو، 1348

45- موسوي،يعقوب ،موانع ومشكلات اجتماعي زنان شاغل در بخش غيردولتي، تهران، مركز امور مشاركت زنان رياست جمهوري، 1381

46- مهرپور، حسين، حقوق بشردر اسناد بين المللي و موضع جمهوري اسلامي ايران، تهران، انتشارات اطلاعات ، چاپ اول، 1374

47- مهرپور، حسين،حقوق بشر وراهكارهاي اجراي آن، تهران، انتشارات اطلاعات، چاپ اول، 1378

48- مهرپور، حسين، حقوق زن از منظر حقوق داخلي، مباني فقهي وموازين بين المللي، تهران، انتشارات اطلاعات، چاپ اول، 1379

49- مهرپور، حسين، نظام بين المللي حقوق بشر، تهران، انتشارات اطلاعات، چاپ اول، 1377

50- ميشل،آندره، جنبش اجتماعي زنان، ترجمه هما زنجاني زاده،مشهد، نشر نيكا، چاپ اول، 1372

51- ناجي راد، محمد علي، موانع مشاركت زنان در فعاليت هاي سياسي- اقتصادي ايران پس از انقلاب، تهران،انتشارات كوير، چاپ اول،1382

52- نوري، يحيي، حقوق زن در اسلام وجهان، تهران،انتشارات فراهاني، چاپ چهارم، 1347

53- هاشمي، محمد، حقوق اساسي جمهوري اسلامي ايران، جلد دوم، تهران، نشر دادگستر، چاپ سوم، 1379

2- مقالات

54- اعرابي، آذر،“مديريت زنان و نابرابري هاي نظام اجتماعي”، مجموعه مقالات دومين همايش توانمندسازي زنان، تهران، مركز امور مشاركت زنان، 1380

55- آملي، احمد، “بررسي حقوق اشتغال زنان ايران و انطباق آن با كنوانسيون رفع كليه تبعيضات عليه زنان”، مجموعه مقالات دومين همايش توانمندسازي زنان، تهران، مركز امور مشاركت زنان، 1380

56- باربارابودل، “رهبري سياسي جهان و خط مشي گذاري عمومي”، ترجمه حسين گيوريان، نشريه حقوق زن، شماره 13، سال دوم ، بهمن 1378

57- بشيريه، حسين، “حدود وموانع مشاركت سياسي زنان در زندگي سياسي زنان درزندگي سياسي”، تهران، مجموعه مقالات سمينار شركت اجتماعي زنان، به كوشش دفتر امور اجتماعي استانداري تهران، 1373

58- پاسگر، سوسن،“سطح اشتغال زنان درنظام ملل متحد”، مجله سياست خارجي، سال نهم، شماره 2،1374

59- چنگيزي آشتياني، مهرانگيز، “مشكلات اشتغال زنان در ايران وتجربه تعاوني زنان چيني”، مجله تعاون، 1375

60- حافظيان، محمد حسين، “راهكارهاي افزايش مشاركت سياسي زنان در ايران وديگر كشورهاي اسلامي”، مجموعه مقالات همايش مشاركت سياسي زنان در كشورهاي اسلامي، انتشارات دانشگاه علامه طباطبايي ،1381

61- حسيني، احمدرضا، “چالش هاي كنوانسيون رفع هر گونه تبعيض عليه زنان با قانون اساسي جمهوري اسلامي ايران”، مجله رواق انديشه، شماره4 ،1380

62- راسخ نژاد، مريم،«موانع زنان براي اشتغال در مشاغل دولتي»، مجله پيام زن، شماره 13، 1375

63- زاهدي، شمس السادات،“ارتقاي مشاركت زنان در سطوح مديريتي”، مجموعه مقالات همايش مشاركت سياسي زنان در كشورهاي اسلامي، انتشارات دانشگاه علامه طباطبايي، 1381

64- سروش ،عبدالكريم، “فقه در ترازو”، نشريه كيان، شماره 46،سال نهم، 1378

65- سعيد زاده، محسن، “مشاغل زنان در عصر رسالت”، نشريه پيام زن، قم،دفتر تبليغات اسلامي حوزه علميه قم، شماره 38، 1374

66- شايگان، فريده، “مفهوم مطلق حقوق زن”، مجله سياست خارجي، سال نهم، شماره 2، 1374

67- شه بخت،پريسا،“مقايسه كنوانسيون رفع تبعيض عليه زنان با قانون اساسي ايران”،نشريه كانون زنان زمان، شماره2، 1382

68- صفوي، محمود، “حقوق و مزاياي دوران بارداري وزايمان كارگران زن”، از مجموعه مقالات جنس دوم، به كوشش نوشين احمدي خراساني، تهران، نشر توسعه، جلد چهارم، 1378

69- عنصري، ليلا، “دستمزد برابر در ازاي كار برابر”، مجله حقوق زن، شماره 25، 1384

70- فرشاد مهر، فريبا، “نگاهي به حضور مديريتي زنان در ايران وجهان”، نشريه ريحانه، شماره 7،1383

71- مختاريان، حسين،“شيوه هاي افزايش مشاركت زنان در بازار كار”، مجموعه مقالات دومين همايش توانمندسازي زنان، تهران، مركز امور مشاركت زنان، 1380

72- مصفا، نسرين، “نقش مشاركت سياسي در توانا سازي زنان”، مجله سياست خارجي، سال هشتم، شماره 3، 1373

73- موسوي، فضل الله ،“بررسي تطبيقي شرايط كار زنان و نوجوانان در كشورهاي ژاپن، كره جنوبي، هند، مصر، انگلستان و ايران” ، مجله دانشكده حقوق و علوم سياسي دانشگاه تهران، شماره64، 1383

74- مولاوردي، شهيندخت، “زنان در قدرت و تصميم گيري”، نشريه ريحانه،شماره 10، بهار 1384

75- مولاوردي، شهيندخت، “زنان شاغل، چالش‌هاي پيش رو”، نشريه حقوق زنان، شماره24 ،1383

76- نيك انجام، شهناز، “وضعيت حقوقي زنان در جامعه بين المللي”، مجله سياست خارجي، شماره2، سال نهم، 1374

77- هاشمي، محمد،“حقوق اجتماعي، سياسي زنان درچهار عرصه”، نشريه فرزانه، شماره 8،1375

78-  هاشمي، محمد،“نگرشي به قانون جديد كار”، نشريه دانشكده حقوق دانشگاه شهيد بهشتي، 1370

79- هاشمي ، محمد، “نگرشي كوتاه بر حقوق اجتماعي و سياسي زنان”، زن وحقوق انساني، تهران، انتشارات برگ زيتون، 1379

3- قوانين ومقررات

80- آيين نامه وضع حمل وكمك نوزاد مصوب 28/6/1345

81- تصويب نامه هيات وزيران راجع به اصلاح آيين نامه مرخصي ها مصوب 5/9/1368

82- تصويب نامه هيات وزيران راجع به مدت استفاده بانوان باردار از معذوريت مصوب 25/3/1367

83- تصويب نامه هيات وزيران راجع به معذوريت وضع حمل بانوان مصوب12/6/1374

84- سياست هاي اشتغال زنان درجمهوري اسلامي ايران مصوب 20/5/1371 شوراي عالي انقلاب فرهنگي

85- قانون ارتش جمهوري اسلامي ايران مصوب7/7/1366

86- قانون اساسي جمهوري اسلامي ايران مصوب سال 1358 با اصلاحات سال 1368

87- قانون استخدام كشوري مصوب31/3/1345

88- قانون اصلاحي انتخابات مجلس شوراي اسلامي مصوب6/5/1374

89- قانون انتخابات خبرگان رهبري مصوب 10/7/1359

90- قانون برنامه چهارم توسعه اقتصادي، اجتماعي و فرهنگي جمهوري اسلامي ايران

91- قانون تامين اجتماعي مصوب3/4/1354

92- قانون ترويج تغذيه با شير مادر و حمايت از مادران در دوران شيردهي مصوب 22/12/1374 و آيين نامه اجرايي آن مصوب 21/9/1375 هيات وزيران

93- قانون تنظيم خانواده وجمعيت مصوب 26/2/1372

94- قانون حمايت خانواده مصوب15/11/1353

95- قانون راجع به خدمت نيمه وقت بانوان مصوب10/9/1362

96- قانون كار مصوب 1337 و 1369

97- قانون مدني مصوب سال 1307 با اصلاحات بعدي

98- قانون مقررات استخدامي سپاه پاسداران انقلاب اسلامي مصوب21/7/1370

99- قانون مقررات استخدامي نيروي انتظامي جمهوري اسلامي ايران مصوب 27/4/1374 و اصلاحيه آن مصوب 1/9/1377

100- قوانين مربوط به استخدام قضات مصوب سال‌هاي 1302،1306،1347،1348 چاپ روزنامه رسمي

101- قوانين و مقررات ويژه زنان در جمهوري اسلامي ايران، طيبه آرتيدار، تهران، انتشارات برگ زيتون، چاپ اول، 1378

102- منشورحقوق و مسئوليت‌هاي زنان در نظام جمهوري اسلامي ايران(مصوب 31/6/1383)

4- اسناد

103- اعلاميه جهاني حقوق بشر

104- اعلاميه رفع تبعيض عليه زنان

105- كنوانسيون رفع هر گونه تبعيض عليه زنان

106- كنوانسيون حقوق سياسي زنان

107- مقاوله نامه هاي سازمان بين المللي كار

108- منشور سازمان ملل متحد

109- ميثاق بين المللي حقوق اقتصادي، اجتماعي و فرهنگي

110- ميثاق بين المللي حقوق مدني وسياسي

5- ساير منابع

111- ابراهيمي معيني، علي، بررسي حقوق اشتغال زنان در حقوق ايران ودر اسناد بين المللي و موانع حق اشتغال، پايان نامه كارشناسي ارشد حقوق عمومي مجتمع آموزش عالي قم،1380

112- رحماني تونكابني، زهره، حق زن به تصدي مشاغل عمومي، پايان نامه كارشناسي ارشد حقوق عمومي دانشگاه شهيد بهشتي، 1381

113- سالنامه آماري كشور 1365، تهران، مركزآمار ايران،1366

114- سالنامه آماري نيروي انساني سال 1378، تهران،مركزآمار ايران،1379

115- طاهري طاري، محسن،حق مشاركت زنان در قانون اساسي جمهوري اسلامي ايران، پايان نامه كارشناسي ارشد حقوق عمومي دانشگاه آزادواحد تهران مركزي، 1382

116- عيسي زاده. علي اكبر، حمايت هاي ويژه از زنان درمعاهدات عام بين المللي، پايان نامه كارشناسي ارشد حقوق بين الملل دانشگاه شهيد بهشتي، 1379

117- قضات، مرضيه، حقوق مدني وسياسي زنان در نظام ملل متحد، پايان نامه كارشناسي ارشد حقوق بين المللي، دانشگاه علامه طباطبايي، 1374

118- مفيديان، شراره، امكان اشتغال زنان از لحاظ حقوقي در ايران، پايان نامه كارشناسي ارشد حقوق خصوصي دانشگاه آزاد واحد تهران مركزي، 1380

119- نودهي، عفت، نقد وبررسي حقوق اجتماعي – سياسي زنان در جمهوري اسلامي ايران،پايان نامه كارشناسي ارشد حقوق عمومي دانشگاه شهيد بهشتي،1377

120- نيازي سرايي، اعظم، بررسي تطبيقي ماده 11 كنوانسيون رفع تبعيض از زنان با حقوق موضوعه ايران، پايان نامه كارشناسي ارشد حقوق عمومي دانشگاه آزاد واحد تهران مركزي، 1383

121- وظيفه خواه، عليرضا، نظام تامين اجتماعي در ايران، پايان نامه كارشناسي ارشد حقوق عمومي دانشگاه آزاد واحد تهران مركزي،1382

ب- منابع عربي

122- ابن منظور، جمال الدين محمد بن مكرم،لسان العرب، جلدششم، بيروت، دارالحياء التراث العربي، اول 1405 هـ ق

123- حرالعاملي، محمد بن الحسن، وسايل الشيعه الي تحصيل مسائل الشريعه، جلدچهاردهم، بيروت، نشردارحياء التراث العربي، بي تا

124- رازي الكليني، ابوجعفر محمد بن يعقوب، اصول كافي، دوره 2 جلدي، بيروت، نشردارالاضواء، بي تا

125- راغب الاصفهاني، ابوالقاسم الحسين بن محمد، مفردات الفاظ القرآن في غريب القرآن مكتبه المرتضويه، چاپ دوم ، 1362 هـ ق

126- رشيدرضا، محمد، المنار، بيروت،دارالمعرفه، 1393 هـ ق

127- طبراني، سليمان بن احمد، المعجم الكبير، جلدبيست وسوم، بيروت، دارالحياء التراث العربي، 1397

128- مجلسي، محمد باقر، بحارالانوار، جلد بيست و سوم،بيروت، دارالكتاب اسلامي، 1403 هـ.ق

129- مشكيني اردبيلي، علي، اصطلاحات الاصول و معظم ابحاثها، قم، دفتر نشر الهادي، 1409 هـ.ق

130- مودودي، ابوالاعلي، الاسلام في مواجهه التحديات المعاصره، كويت، دارالفكر العربي، بي تا

ج – منابع انگليسي

131- Encxyclopedia of human Rights, New York, un ,1990

132- Fredman, Sandra, Woman and The law, CIARENDON PRESS, OXFORD,1997

133- Human Rights (Discrimination Against Women: The convertion and The Committee), Fact Sheet, No.22

134- International Labour office, World labour Report, Vol.2, Genera, 110.1985

135- Marmal Anita-Simon Judi, Women and world Development OEF international washington,1997

136- Sweet, Rebeca and Maxwell , International law , London: MN.wallace ,1986

137- The United nation and the advancement of woemen 1945-1996, united nation publication, volume VS,1996

138- United Nation Action in the Field of Human Rights, Newyork, U.N,1998

139- Write.L, women in management, Internationa law Review, Vol.137 ,No 1,1998

د – منابع اينترنتي

140- Http://www.Hamshahri,org/hamnews/1338/830925/world/ieda,htm

141- Http://www.isu.ac.ir/publication/Neda-ye-Sadig-26-2704.htm

142- Http://www.womenrc.com/special.asp